Apple IIe - do pracy, do szkoły, do domu….

W 1982 roku zakończono produkcję Apple II pomimo jego wielkiej popularności. Jego następcą miał być Apple III jednak ten z powodu wszystkich swoich przypadłości zmierzał bardziej w kierunku katastrofy niż sukcesu. Apple bardzo szybko zrozumiało, ze chcąc utrzymać się na rynku, musi zaproponować tani i co najważniejsze niezawodny komputer domowy. Oczywiście ciężko było tworzyć coś zupełnie nowego, odcinając się od bogatej biblioteki oprogramowania i peryferii przeznaczonych dla Apple II, jednak nowy komputer musiał być lepszy od Apple II. Bardzo duży nacisk położono na solidność i prostotę konstrukcji co wynikało z doświadczeń wyniesionych z projektu Apple III, a także koniecznością odbudowy nadszarpniętej reputacji.

Rynek

Rynek komputerów początkiem lat 80‑tych nie był już taki jak wówczas, gdy prezentowano Apple II. Konkurencja wcale nie stała w miejscu, ale szybko zaczęła nadrabiać straty. Apple II nie miało wielkiej konkurencji, jednak jego następca musiał już liczyć się z całkiem udanymi konkurentami:

• Atari 400/800 - zwłaszcza poprawione modele z 1981 roku z układami ANTIC i GTIA
• Kultowy już ZX Spectrum, który niepodzielnie królował w Europie
• Commodore C-64, który od 1982 roku był już obecny na rynku i zdobywał serca użytkowników domowych

Było oczywiście kilka innych, bardziej egzotycznych komputerów, jednak z uwagi na ubogą bazę oprogramowania nie mogły stanowić poważnej konkurencji, nawet jeśli dysponowały one lepszymi parametrami technicznymi.

Paul Dali - który wówczas sprawował funkcje dyrektora działu komputerów osobistych przeanalizował sukces Apple II i stwierdził, że Apple II świetnie radzi sobie na pięciu rynkach:

• Biura, gdzie komputer był wykorzystywany do przetwarzania tekstu, zarządzania danymi i komunikacji.
• Firmy, gdzie Apple II było wykorzystywane do specyficznych zastosowań, a także do księgowości, rachunkowości, płac, systemów kredytowych i bankowych. Jak wyliczył Paul Dali, w firmach które wykazywał obrót powyżej 20 mln USD rocznie, znajdowało się około 250 tys. komputerów Apple II. Co ciekawe, większość z nich została zakupiona przez firmy dzięki indywidualnym rekomendacjom pracowników różnych szczebli.
• Trzecim pod względem wielkości był rynek edukacyjny. Apple bardzo mocno promowało Apple II w edukacji i przyniosło to wymierne efekty rynkowe. Był to najpopularniejszy komputer szkolny w USA, Kanadzie ale także w wielu innych krajach w tym także europejskich. 25% sprzedawanych komputerów Apple II trafiało właśnie na rynek edukacyjny.
• Pozostałe grupy odbiorców to szeroko rozumiane instytucje naukowe, oraz użytkownicy domowi.

Apple świetnie radziło sobie na tych czasem bardzo różnych rynkach dzięki swojej uniwersalności oraz bogatej bazie oprogramowania liczącej w 1980 roku już ponad 10 tys. pozycji. Model Apple II był obecny na rynkach europejskich - model Apple II Europlus i japońskim - Apple II J‑Plus. Dzięki udzieleniu licencji firmie Bell & Howell, Apple II pojawiało się także w wielu europejskich szkołach, gdyż Bell & Howell produkował na licencji czarne Apple II przeznaczone dla szkół i uczelni, z utrudnionym dostępem do wnętrza komputera aby uczniowie nie grzebali wewnątrz.

Zdjęcie: Wikipedia

Projekt Diana

Projekt "Diana" bo taką kodową nazwę miał nowy komputer bazował na obecnym już projekcie Apple II. Przy jego projekcie nie brał już udziału Steve Wozniak, który po swoim wypadku lotniczym w styczniu 1981 roku miał problemy zdrowotne i choć ciągle pozostawał oficjalnie pracownikiem Apple, faktycznie nie pracował w Apple. Natomiast Jobs pochłonięty już był wizją następnego superkomputera, a jego stosunek do Apple II zaczynał być już lekceważący.

Inżynierowie pracujący nad projektem "Diana" stwierdzili, że najrozsądniejszym rozwiązaniem będzie wykorzystanie wielu elementów Apple II i zapewnieniu jego następcy maksymalnej zgodności z Apple II oraz wykorzystanie także nowych technologii i rozwiązań z Apple III.

Wnętrze komputera zaprojektował Walt Broedner, a całym projektem koordynował Rick Rice. Postanowiono, że nowy komputer będzie rozszerzoną (extended) wersją Apple II jednocześnie będzie tańszy od pierwowzoru (economic). Nowy komputer otrzymał symbol //e. W Apple //e zastosowano konstrukcję podobną jak w modelu II+, jednak w celu obniżenia kosztów dokonano integracji niektórych układów łącząc je w pojedyncze układy spełniające te same zadania. Dzięki temu konstrukcja stała się nie tylko tańsza ale prostsza, a tym samym bardziej niezawodna. Zamiast 109 układów elektronicznych z Apple II+ w Apple //e zastosowano ich tylko 31. Za zmniejszeniem ilości układów elektronicznych przemawiał postęp technologiczny - np. kości pamięci miały większą pojemność niż poprzednie - ale duży wpływ miała także pomysłowość inżynierów na ich wykorzystanie. Na przykład kość ROM mieściła nie tylko standardowe znaki stosowane w USA ale miały miejsce na dołączenie znaków narodowych krajów do jakich komputer miał trafić. Był to pierwszy w historii komputer o takiej możliwości "lokalizacji".

Kolejnym ulepszeniem był projekt Walta Broednera który połączył poszczególne układy odpowiedzialne za obsługę portów, slotów kart rozszerzeń, głośnika oraz wyświetlanie obrazu w jeden 40 pinowy układ wykonany w tej samej technologii co procesor SynerTek 6502. Drugi zaprojektowany przez Broednera układ zawierający ROM, AppleSoft BASIC, procedury obsługujące 80‑kolumnowy obraz, klawiaturę oraz znaki narodowe także w jeden układ wykonany w takiej samej technologii jak procesor. Produkcję układów zaprojektowanych przez Broednera zlecono SynerTekowi.

Zdjęcie oryginalne ze strony http://www.vectronicsappleworld.com z uzupełnionymi opisami

Apple stworzyło swoją własną, tanią kartę umożliwiającą wyświetlanie 80 kolumn tekstu. Karta ta kosztowała tylko 100 USD (dostępne wówczas na rynku karty kosztowały od 250‑300 USD). Karta ta umieszczona była w dodatkowym złączu umieszczonym z dala od standardowych złącz rozszerzeń, a dzięki temu że była ona zaprojektowana specjalnie dla modelu IIe, generowała znacznie mniej problemów programowych niż karty zewnętrznych producentów. Jej zgodność podnosił także fakt, iż złącze pomimo faktu że było fizycznie takie samo jak pozostałe sloty, przeznaczone było specjalnie na 80‑kolumnową kartę "graficzną" i w pamięci ROM komputera były dodatkowe procedury obsługujące właśnie slot AUX.

Bardzo duży nacisk położono jakość i niezawodność komputera. Doświadczenia z Apple III wykazały, ze nawet dobrze zapowiadający się produkt przepadnie, jeśli nie będzie solidnie wykonany. Na etapie projektu, Apple //e zostało przetestowane jako kompletny zestaw pod kątem przegrzewania się. Komputer testowano w zakresie temperatur od 0 do 90 stopni. Podczas tych testów okazało się także, że nowsze układy o większej integracji nie tylko się mniej grzeją, ale także nie potrzebują tak mocnego zasilania jak Apple II. Wobec tego zdecydowano się na zastosowanie słabszego zasilacza co z kolei spowodowało, że i zasilacz wydzielał mniej ciepła. Rozsądnym rozwiązaniem okazało się także zastosowanie procesora SynerTek 6502A, który teoretycznie mógł pracować z prędkością 2 MHz, jednak pracował z prędkością 1 MHz. Procesor ten wydzielał także mniej ciepła niż wersja 6502 zastosowana w Apple II. Podczas projektowania płyty głównej Apple //e zastosowano także mechanizm sprawdzający poprawność działania płyty głównej. Można było testować płyt bez potrzeby montowania ich w komputerze. W tym celu bezpośrednio na taśmie produkcyjnej podpinano je do zasilania a czerwone diody na płycie potwierdzały ich poprawne działanie.

Kolejnym doświadczeniem wyniesionym z problemów pojawiających się z Apple III była kompatybilność programów i hardware'u zewnętrznych producentów. Projekt "Diana" objęty był już tajemnicą, jednak na 6 miesięcy przed planowaną premierą komputera czołowi producenci sprzętu i oprogramowania dostali możliwość konsultacji zmian jakie pojawią się w Apple //e aby dopasować swoje produkty do nowego komputera. To posunięcie okazało się bardzo korzystne, gdyż w momencie premiery Apple //e, większość programów i osprzętu działała poprawnie na Apple //e. Problemy sprawiały tylko programy, które miały wbudowaną kontrolę czy uruchamiane są na oryginalnym Apple II, co było związane z walką z nielegalnymi klonami Apple II.

Apple //e premiera

Nowy komputer zaprezentowano w styczniu 1983 roku, choć od listopada 1982 roku Apple dokonywało pojedynczych prezentacji komputera dla dziennikarzy. Prezentacje te odbywały się w nowo budowanej siedzibie Apple w Copertino. Ponieważ znany dziś budynek Apple był w budowie, dla niektórych dziennikarzy były to bardzo tajemnicze wyjazdy:

Nowy komputer Apple spotkał się z bardzo przychylnym przyjęciem zarówno przez prasę jak i użytkowników. Opłaciło się także przedpremierowe przygotowanie komputera do wejścia na rynek - współpraca z developerami, producentami sprzętu oraz wysoka kontrola jakości.

Dane techniczne:

• Procesor: SynerTek 6502A taktowany 1 MHz
• Szyna systemowa: taktowna 1 MHz
• ROM: 16 KB
• RAM: 64 KB z możliwością rozbudowy do 128 KB
• Złącza: 7 slotów zgodnych z Apple II i 1 slot AUX dla karty 80-kolumnowej i dodatkowej pamięci RAM.
• Video: tryb tekstowy 40 kolumn i 24 wiersze (80 x 24 z kartą), tryby graficzne: 40x48 (16 kolorów), 280x192 (6 kolorów) lub 280x192 czarno-biały (w zależności od monitora)
• Dźwięk: mono, wbudowany głośnik
• Porty: DB-9 (joystick), video, wejście i wyjście magnetofonowe
• Cena komputera: 1395 USD.

Komputer posiadał nową obudowę, która jednak dosyć mocno nawiązywała do obudowy Apple II oraz klawiaturę QWERTY lub DVORAK. Poprawiono także klawiaturę, która jakościowo była lepsza niż ta w Apple II, a wiele osób twierdzi, iż była to najlepsza klawiatura w tamtym czasie. Karta "graficzna" umożliwiająca wyświetlanie tekstu 80‑kolumnowego była jednocześnie rozszerzeniem pamięci komputera do 128 KB RAM. Jeśli użytkownik nie chciał kupować kart, można było kupić samo rozszerzenie pamięci producentów zewnętrznych. Po pewnym czasie pojawiały się nawet rozszerzenia do 1 MB RAM, leczy były to tylko produkty firm zewnętrznych.

Peryferia do Appe //e. Myszka pojawiła się jednak nieco później…

Komputer można było kupić z pojedynczą lub podwójną stacją dysków 5,25" oraz z monitorem kolorowym lub monochromatycznym. Można było go ewentualnie podpiąć do odbiornika telewizyjnego. Pierwsze komputery sprzedawane były z systemem Apple DOS 3.3 znanym jeszcze z Apple II i Apple II+, jednak dosyć szybko Apple DOS 3.3 został zastąpiony systemem Apple Pro DOS będący swoistym połączeniem Apple DOS i Apple SOS (system z Apple III). Umożliwiał on między innymi obsługę twardego dysku lub stacji dysków 3.5" czego nie potrafił Apple DOS. Apple Pro DOS nie był wstecznie kompatybilny z Apple DOS, posiadał inny format zapisu w związku z czym dyskietki Apple DOS były dostępne tylko do odczytu lub trzeba było je konwertować. Apple Pro DOS nie wspierał też już BASIC-a napisanego przez Wozniaka dla Apple II - wspierał Applesoft BASIC. Od wersji 1.01 Apple Pro DOS posiadał także funkcję sprawdzania, czy jest uruchamiany na oryginalnym komputerze Apple i w przypadku wykrycia ROM‑u nie pochodzącego od Apple, nie uruchamiał się blokując komputer. Sprytni użytkownicy nielegalnych klonów stosowali program umożliwiający obejście tego zabezpieczenia, choć najczęściej w swoich klonach montowali oryginalny ROM Apple. W ciągu 10 miesięcy od premiery Apple Pro DOS wyparł on prawie całkowicie poprzednie systemy Apple.

Apple //e choć postrzegany jako drogi komputer, bardzo szybko zyskał sobie uznanie, świetnie się sprzedawał i szybko zatarł niesmak jaki pozostał po Apple III.

W połowie 1983 roku Apple zmieniło nieco płytę główna Apple //e (Rev. B) w której poprawiono ROM oraz puszczono sygnał obrazu na slot AUX, dzięki czemu komputer zyskał dodatkowo rozdzielczość 560x192 16 kolorów (wymagana karta 80‑kolumnowa). Poprawiono także kompatybilność z Apple II i Apple II+ w przypadku stosowania karty 80‑kolumnowej. Kolejnym ulepszeniem było zastosowanie procesora SynerTek 65C02, który był ulepszoną wersją 6502A.

Użytkownicy Apple //e z płytą pierwszej rewizji mogli zaktualizować swój komputer kupując 4 układy w pakiecie "upgrade kit". Płyta główna pozostawała ta sama.

Dzięki olbrzymiej bazie oprogramowania rozrywkowego jak i programów do jak najbardziej profesjonalnych zastosowań w biurach i firmach, Apple //e stał się jednym z najbardziej popularnych i uniwersalnych komputerów pierwszej połowy lat 80‑tych.

Zdjęcia: Apple Computer Inc.

Apple //e produkowano do 1985 roku i był najlepiej sprzedającym się modelem z rodziny Apple II w historii.

W 1985 roku pojawił się jego następca, ale w między czasie w historii Apple nastąpiło pewne istotne wydarzenie (nie chodzi o pierwszego Macintosha), ale o tym już za tydzień….