Intel Z97: czipset dziewiątej generacji dla Haswelli. Czego się spodziewać po nowych płytach głównych?

Wraz z Haswellami zadebiutowało nowe gniazdko procesorowe LGA1150, co oznacza, że nowe procesory nie są zgodneelektromechanicznie z gniazdkami w płytach głównych poprzednichgeneracji. Haswell wymaga więc też inwestycji w nową płytęgłówną – i właśnie tematowi nowych płyt głównych dlaHaswelli, z czipsetami Z97 i H97 poświęcamy drugą częśćprzewodnika.

Tym z Was, którzy dopiero zaczynają przygodę ze składaniemwłasnych desktopów,należą się tutaj podstawowe wyjaśnienia. Byćmoże spotkaliście się z poglądem, że cała ta wymiana płytgłównych i zmiany gniazdek procesorów to tylko sposób nawyciągnięcie z użytkowników dodatkowych pieniędzy, a noweprocesory mogłyby równie dobrze działać na płytach sprzed kilkulat. Ta obiegowa opinia nie jest usprawiedliwiona. Zmiany wczipsetach są wymuszone pogonią za coraz wyższą wydajnością ienergooszczędnością. Chipset jest bowiem tym układem na płyciegłównej komputera, który (w uproszczeniu) zajmuje sięzarządzaniem komunikacją między mikroprocesorem, RAM, pamięciąmasową, magistralami i interfejsami – od niego zależy obsługatych komponentów i ogólna wydajność całego systemu.

W tradycyjnej architekturze x86 mikroprocesor komunikował się zpozostałymi komponentami systemu przez tzw. mostek północny(łącząc się z nim przez magistralę Front Side Bus). Mostekpółnocny odpowiedzialny był za obsługę wszystkich szybkichmagistrali systemowych, takich jak połączenie z pamięcią czykartami rozszerzeń PCI/PCIe. Pozostałe zasoby sprzętowe byłykontrolowane przez tzw. mostek południowy, odpowiedzialny zapowolniejsze peryferia, tj. pamięci masowe, złącza szeregowe irównoległe. Obecnie podział ten należy w praktyce do przeszłości– dążąc do zwiększenia integracji systemów (i obniżeniakosztów produkcji), zarówno AMD jak i Intel poszły w stronęzintegrowania większości funkcji mostka północnego z samymprocesorem. W ten sposób do układów Core trafiły m.in. kontrolerypamięci DDR i połączeń PCIe czy zintegrowany kontroler wideo. Toco pozostało poza procesorem, nosi dziś w czipsetach Intela nazwęPCH – Platform Controler Hub. Ten mikroukład, będącynajważniejszą częścią płyty głównej, przejmuje wszystkiefunkcje mostka południowego oraz kilka tych funkcji mostkapółnocnego, które nie zostały włączone do procesora (np. zegaraczasu rzeczywistego). Architektura taka pozwala pozbyć siępodstawowego wąskiego gardła systemów x86, którym był wzrostszybkości mikroprocesorów przy nie zmieniającej sięprzepustowości magistrali FSB.

Wraz z procesorami Haswell i gniazdkiem LGA 1150 zadebiutowaływięc też czipsety ósmej generacji o nazwie kodowej Lynx Point(Z87, H87 i kilka innych odmian). W stosunku do czipsetów generacjisiódmej (Panther Point), wykorzystujących gniazdko LGA 1155,przyniosły one przede wszystkim nową, elastyczną architekturęinterfejsów Flexible I/O. Dzięki niej projektanci płyt głównychmogą w pewnym stopniu modyfikować liczbę dostępnych złączySATA-3, USB 3.0 i PCIe 2.0, w zależności od jej zastosowania.Maksymalna liczba portów USB 3.0 wzrosła do sześciu (wszystkiezgodne ze specyfikacją xHCI), tak samo jak złączy SATA-3. Finalniepozbyto się też (przynajmniej z oficjalnej specyfikacji) obsługimających już ponad 20 lat złączy PCI – choć większośćproducentów płyt głównych, zdając sobie sprawę, że w obieguwciąż jest sporo kart rozszerzeń w tym standardzie, w swoichproduktach je zachowało.

Nie można powiedzieć, by ósma generacja czipsetów byławielkim krokiem naprzód. Co więcej, hobbyści, którzy kupili wzeszłym roku nowe płyty główne, by móc korzystać z pierwszychHaswelli, mogą czuć pewien żal, że nie zaczekali. Mimoelektromechanicznej zgodności gniazdek procesorowych między ósmąa dziewiątą generacją, nie włożą do nich nowych, znaczniełatwiejszych do podkręcania Haswelli. Trudno też znaleźć dlanich ekonomiczne uzasadnienie, by po roku kupować nową płytęgłówną i nowy procesor.

Pozostali jednak dziewiątą generacją czipsetów powinni sięzainteresować, gdyż nie tylko zapewnia ona obsługę starych inowych Haswelli, ale też planowanych na przyszły rok Broadwelli.Oznaczony nazwą kodową Wildcat Point czipset wszedł na rynek wdwóch odmianach: Z97, które zastępuje Z87 jako model dlaentuzjastów overclockingu i H97 – następca H87, przygotowany zmyślą o małych firmach (za sprawą wsparcia dla oprogramowaniaSmallBusiness Advantage). Następców dla modeli B85 i H81 (dlaużytkowników domowych) i Q87 oraz Q85 (dla systemów biznesowych) wtej generacji po prostu nie ma.

Co więc wartego uwagi znajdziemy w Z97? Przede wszystkim –wsparcie dla overclockingu procesorów Haswell z serii K za pomocąmnożnika. Oczywiście to nie wszystko. Czipset ten pozwala też nawykorzystanie dwóch kart graficznych w trybie SLI/Crossfire, dziękimożliwości rozdzielenia linii PCIe do układu 2* PCIe x8. Nowawersja techniki Rapid Storage pozwala na obsługę pamięci masowychpodłączanych przez PCIe, coraz popularniejszy interfejs M.2, czyprzyszłościowy SATA Express, otwierając drogę do pełnegowykorzystania dysków półprzewodnikowych, które nie będąograniczone przez SATA-3 i pozwolą na transfery rzędu 2 GB/s. Wartowspomnieć, że wprowadzenie tych nowych opcji dla pamięci masowychto przede wszystkim zasługa niektórych producentów płyt głównych– sam czipset bezpośrednio ich nie wspiera. Oznacza to też, żemożemy mieć problemy z podłączaniem niektórych kart pamięcimasowej PCIe przygotowanych z myślą o Z87.

Ulepszono w czipsetach dziewiątej generacji też technikę SmartResponse (SSD Caching), dzięki czemu można korzystać z funkcjiSmart Response i Rapid Start dysponując nawet pojedynczym dyskiemSSD o pojemności 16 GB. Funkcje te pozwalają znacząco przyspieszyćuruchamianie i wybudzanie maszyn z dyskami twardymi: wprowadzeniekomputera w stan głębokiego uśpienia powoduje sprzętoweprzepisanie zawartości RAM na dysk SSD. Po wybudzeniu zawartośćbufora z SSD jest przepisywana do RAM, a sam dysk SSD funkcjonujejako bufor pamięci podręcznej dla dysku twardego.

Last but not least, w czipsetach dziewiątej generacjizadebiutowało rozwiązanie Device Protection Technology zmechanizmem Boot Guard, uniemożliwiającym uruchomienienieautoryzowanego oprogramowania na komputerze. Może onowykorzystywać zarówno czipy TPM, w których zapisany byłby blokinicjalizujący pamięci masowej, jak i kryptograficznie weryfikowaćjego poprawność, jeśli komputer nie posiada TPM. Pozostałeparametry, w tym liczba dostępnych złączy, pozostają jak wczipsetach ósmej generacji.

Wraz z nowymi czipsetami pojawiły się licznie (szczególnie dlaZ97) nowe płyty główne. Wiodący producenci – ASUS, GIGABYTE,MSI i ASRock – mają obecnie na rynku około 80 modeli, różniącychsię ceną, formatem, liczbą interfejsów i slotów pamięci,dodatkowym wyposażeniem, i oczywiście oprogramowaniem.Przetestowanie ich wszystkich i wskazanie najlepszego sprzętu jestzadaniem praktycznie niewykonalnym. Mimo to, po bliższym zapoznaniusię ze sprzętem, jaki otrzymaliśmy do testów, dostępnądokumentacją oraz opiniami znalezionymi w Sieci, zdecydowaliśmy sięprzedstawić Wam kilka naszym zdaniem najciekawszych modeli spośród płyt głównych z czipsetem Z97.

Silna pozycja Asusa w tym zestawieniu to przede wszystkim zasługa bardzo dobrego interfejsu UEFI BIOSU w płytach głównych tej firmy. Tajwański producent chwali się, że światowe media uznały jego BIOS za najbardziej intuicyjny BIOS UEFI – i nie ma w tym przesady. Właśnie dlatego w trzeciej części tego cyklu, poświęconej podkręcaniu, wykorzystamy użyczoną nam do testów płytę Asusa. Nie oznacza to oczywiście, że płyty główne innych producentów nie są warte zainteresowania, widać, że nie ma już marek „słabych”, a rywalizacja jest bardzo silna.

Płyta miniATX GIGABYTEGA-Z97N-Gaming 5 spodobała się nam przede wszystkim ze względuna zintegrowaną kartę Wi-Fi 802.11ac i Bluetooth 4.0, wysokiejjakości układ audio (mimo że Realteka), wydajny interfejsEthernetu od Qualcomma i spory potencjał podkręcania procesora ipamięci.

Płytę tę można polecić każdemu, kto ma już dość zbytdużych PC – bez problemu można zmieścić ją w obudowachminiITX. Producent zabezpieczył w niej sekcję audio przedzakłóceniami elektrostatycznymi i „ozłocił” gniazda audio iwideo, a dodatkowo dołącza warte 30 dolarów oprogramowanieCreative Sound Blaster X-Fi MB3 do optymalizacji dźwięku. Cena –ok. 480 zł.

To jedna z tańszych płyt z czipsetem Z97, ale nie znaczy, żemało warta. Zaprojektowany w formacie microATX ASUSZ97M-PLUS wyróżnia się niezłym dźwiękiem za sprawąrozwiązania Crystal Sound 2, precyzyjnym sterowaniem wentylatorami,pozwalającym obniżyć poziom hałasu, i rzadko spotykaną w tejklasie cenową obsługą pamięci M.2.

Największym jej atutem jest jednak niezawodność. Wykorzystanieczterofazowego układu zasilania, dodatkowej ochrony przezwyładowaniami elektrostatycznymi i uszkodzeniami od zwarć,kondensatorów o wydłużonej trwałości, a nawet odpornej nakorozję powłoki tylnego panelu sprawia, że to płyta głównagodna polecenia każdemu, kto spodziewa się pracować w trudnychśrodowiskowo warunkach. Ciekawostką może być dołączenie przezproducenta oprogramowania Interactive Home Cloud, pozwalające nazdalny dostęp do komputera i strumieniowanie z niego mediów na TVczy urządzenia mobilne. Cena – ok. 415 zł

Wiele osób mocnego PC buduje przede wszystkim z myślą o graniu.Graczom trudno nie polecić pięknego mobo Asusa, ASUSMAXIMUS VII GENE (oczywiście z logotypem ROG – Republic ofGamers) na bazie którego można zbudować bardzo wydajną maszynędo grania – oraz oczywiście multimediów i pracy.

Ta płyta microATX daleko wybiega poza możliwości standardowychmodeli z czipsetem Z97. Największym jej atutem jest świetnadyskretna karta dźwiękowa SupremeFX Impact II, przy którejprzypominamy sobie, że za bardzo przywykliśmy do pośledniejszychbrzmień. Graczom uczestniczącym w rozmaitych LAN Parties przysłużysię bardzo szybkim gigabitowym Ethernetem o bardzo małym narzucie,z możliwością priorytetyzacji pakietów sieciowych należących dogry, oraz zabezpieczonymi przed przepięciami złączami RJ-45. Dotego na plus należy zaliczyć stałe zasilanie 5V dla wszystkichgniazd USB, możliwość wykorzystania wolnej pamięci operacyjnejjako superszybkiej pamięci masowej (RAMDisk) i wygodny dladoświadczonych użytkowników interfejs UEFI BIOS-u (dzięki wersjiuproszczonej przystępny też dla początkujących). Oczywiściepłyta zapewnia pełne wsparcie dla overclockingu procesora i układówpamięci. Obsługuje też półprzewodnikowe pamięci masowe M.2 Cena– ok. 675 zł.

Pierwsza ATX-owa płyta w tym zestawieniu to ASRockFatal1ty Z97 Killer. Nawet uznawany za raczej budżetową markęASRock nie chce rezygnować z dobrego dźwięku. Zapewnić ma goizolowany przez zakłóceniami układ Purity Sound 2 z wysokiejjakości kondensatorami. Graczy ucieszyć ma też mechanizm KeyMaster, pozwalający przypisywać klawiszom kompletne makra i lepiejcelować z broni snajperskich i specjalny port USB dla myszy (o wielemówiącej nazwie Fatal1ty), pozwalający modyfikować częstotliwośćpróbkowania „gryzonia”.

ASRock chwali się też zastosowaniem całej gamy rozwiązańmających na celu wydłużenie „życia” jego płyty głównej,m.in. dużych aluminiowych odpromienników ciepła, wykonanych zespecjalnego stopu dławików, czy gwarantujących 12 tys. godzinpracy kondensatorów. Co ciekawe, płyta ta oprócz złączy dlapamięci masowej M.2 przynosi też przyszłościowe złącza SATAExpress. Cena – ok. 450 zł

ATX-owa płyta GIGABYTEGA-G1.Sniper Z97 to kolejny model dla fanów dobrego dźwięku.Producent zachwala wykorzystanie wyłącznej dla niego technikiAMP-UP, która ma zadowolić nawet bardzo wymagających audiofili,nie mówiąc już o graczach, czterordzeniowego procesora dźwiękowegood Creative, pozwalającego odciążyć CPU przy efektach dźwiękowychoraz złącza USB DAC-UP, pozwalającego zasilać bez szumów czułekonwertery cyfrowo-analogowe. Oczywiście cała sekcja audio zostałazabezpieczona przed zakłóceniami elektrostatycznymi.

Płyta zawiera złącze dla pamięci masowej M.2, zostaławykonana bardzo solidnie, z wykorzystaniem kondensatorów ogwarantowanym czasie pracy ponad 10 tys. godzin, a by było piękniej(i korozja nie miała szans), gniazdko CPU zostało wyłożonezłotem. Cena – ok. 565 zł.

Dla tych, którzy chcą wyciągnąć ze swojej maszyny wszystko,co tylko możliwe, godny polecenia jest ASUSZ97-WS. To płyta główna zarówno dla profesjonalistów,wykorzystujących możliwości nawet czterech kart graficznych(cztery PCIe x16) do obliczeń równoległych jak i zamożniejszychgraczy, którzy, jak to się w języku marketingowców mówi, „nieuznają kompromisów”. Bardzo duże możliwości overclockinguprocesora i pamięci, w połączeniu z ośmiofazowym, cyfrowymukładem zasilania procesora i pamięci, mechanizmemantyprzepięciowym i narzędziami do zarządzania tym z poziomu BIOSUi systemu operacyjnego sprawiły, że płyta ta została wyróżnionaprzez serwis TweakTown, otrzymując ocenę końcową 98%.

Za tę niezawodność i wydajność przyjdzie zapłacić ponad 1100zł. Oczywiście na tak wycenionej płycie znajdziemy interfejsy zarówno M.2 jak i SATA Express. W razie potrzeby można podłączyć kartę z interfejsem Thunderbolt.

Już wkrótce kolejny odcinek serii poświęconej nowym procesorom Intela. Przyjrzymy się w nim bliżej efektowności i efektywności podkręcania nowych Core i5 i i7, jak również odblokowanego, jubileuszowego procesora Pentium.