Tyflo…co? Czyli o tyfloinformatyce słów kilka

Tym razem, Ewelina w swoim pierwszym artykule, przybliży wam troszkę pojęcie tyfloinformatyki oraz sylwetkę tyfloinformatyka. Co to jest tyfloinformatyka?

Tyfloinformatyka – jest to dziedzina informatyki, zajmująca się sprzętem i oprogramowaniem przeznaczonym dla osób z dysfunkcją wzroku. To jedna z wielu gałęzi informatyki, której celem jest tworzenie i dostosowywanie oprogramowania, sprzętu, stanowisk pracy do potrzeb osób niewidomych i słabowidzących. Porusza również kwestie bezwzrokowej obsługi zarówno oprogramowania jak i sprzętu.

Tyfloinformatycy – o tym szczegółowo będzie niżej – a więc osoby zajmujące się poruszonymi wyżej zagadnieniami, często również doradzające, jaki sprzęt dla osoby niewidomej i słabowidzącej wybrać, aby mogła ona w sposób komfortowy i co najważniejsze, na równi z osobami widzącymi obsługiwać komputer i inne urządzenia elektroniczne. Pod pojęciem sprzęt dla niewidomych i słabowidzących należy rozumieć:

•  Oprogramowanie udźwiękawiające – to oprogramowanie z wbudowanym syntezatorem mowy, za pomocą którego osoba niewidoma może korzystać z komputera, smartfona, i innych urządzeń – przekładając to „z polskiego na nasze – „Ten komputer mówi”.
• Oprogramowanie powiększające – to programy, które przeznaczone są dla osób słabowidzących i pełnią funkcję lupy (takiej jak w Windowsie – tylko dużo bardziej zaawansowanej).
• Sprzęt lektorski – czyli urządzenia pozwalające odczytać tekst z kartki i przetworzyć go na dźwięk.
• Sprzęt powiększający – wszelkiego rodzaju elektroniczne lupy, pozwalające powiększyć drobny element, nie ma tu jednak miejsca dla szkła powiększającego – zastępuje je elektronika i układ optyczny.
• Notatniki brajlowskie – notatnikami brajlowskimi nazywamy urządzenia elektroniczne, o których już kiedyś pisaliśmy.
• Sprzęt codziennego użytku – np. ciśnieniomierz, tester do rozpoznawania kolorów, termometr, zegarek mówiący, czujniki poziomu cieczy itp. Co wyróżnia te z pozoru proste urządzenia? Często duży wyświetlacz, oraz funkcję odczytującą za pomocą zazwyczaj „robotycznego” głosu, wartości widoczne na ekranie.
• Sprzęt do orientacji przestrzennej – służy osobie z dysfunkcją wzroku do bezpiecznego poruszania się. Dla przykładu można wymienić: nawigatory GPS oraz programy do nawigacji GPS – szczególnie pieszej.
•  Pomoce dydaktyczne dla osób z dysfunkcją wzroku, to np. maszyna brajlowska – nie jest to jednak zagadnienie techniczne, więc nie będziemy go tutaj poruszać.

Historia tyfloinformatyki – jak to się zaczęło

Tyfloinformatyka powstała w latach siedemdziesiątych XX wieku, głównie w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Trzeba również podkreślić, że samo pojęcie tyfloinformatyka zaczęło funkcjonować dopiero w latach 90. Na początku dziedzina ta obejmowała drukarki brajlowskie, a także urządzenia do czytania tekstów czarnodrukowych. Urządzenia, które pomagały niewidomym czytać czarnodruk – czyli pismo, którym posługują się widzący, to sprzęt elektroniczny.Lata 90 to to rozwój monitorów brajlowskich, programowej syntezy mowy. Polscy programiści nie pozostawali w tyle i również stworzyli syntezator mowy o nazwie Res – był on wykorzystywany w systemie MS DOS. Popularny dzisiaj Syntalk to wynalazek polskiej myśli technicznej. Jednym z pierwszych monitorów brajlowskich był niemiecki Braillex – urządzenie mechaniczne zarządzane przez program komputerowy. Jego podstawowymi wadami były głośność oraz wysoka temperatura pracy. W roku 1988 powstał syntezator mowy wraz z oprogramowaniem typu screen reader o nazwie Speak – jest on wykorzystywany do dzisiaj w systemach MS Windows oraz Android. Znaczną popularność w naszym kraju uzyskał na początku lat dziewięćdziesiątych edytor tekstów pod nazwą QR‑Tekst, produkcji polskiej firmy Malkom. Jednym z pierwszych dostępnych w Polsce programów udźwiękowiających był HAL 95 dla Windows – został on wydany w 1998 roku, a drugim JAWS rozwijany przez firmę Henter-Joyce (obecnie Freedom Scientific) – jednak ten drugi ukazał się dopiero w 2001 roku. W Polsce powstały i powstają nadal czytniki książek audio w formacie DAISY, są jednak one wypierane przez format MP3 – jednym z takich urządzeń jest Czytak.Podsumowanie – kim jest więc tyfloinformatyk?

Tyfloinformatyk – to człowiek, który jest potrzebny wszędzie tam, gdzie pracują osoby niewidome i słabowidzące. Wyposaża on stanowisko pracy dla osoby z dysfunkcją wzroku, rozwiązuje problemy, które powstaną w czasie pracy z oprogramowaniem, szkoli pracodawców, doradza jak stworzyć dostępną stronę internetową (o tym też kiedyś było), konfiguruje sprzęt dla osoby niewidomej lub słabowidzącej.