Apple Design – Deska, Jerry Manock i projektowanie na zewnątrz

Gdy tworzyłem wpis dotyczący Apple IIc w listopadzie 2013 roku, wstępem do historii tego modelu, była historia sprowadzenia znakomitego, niemieckiego projektanta – Hartmuda Esslingera do Apple. Sam wpis dotyczył jednego z najpiękniejszych komputerów Apple jakie powstały, a jego narodziny były niezaprzeczalnym efektem powstania w Apple Gildii Wzornictwa oraz współpracy z Esslingerem. Choć w wielu późniejszych wpisach nawiązywałem do zagadnień związanych z wzornictwem Apple, cały czas było to w mojej ocenie tylko muśnięcie wierzchołka góry lodowej, bo wzornictwo Apple to nie tylko produkty, które pojawiły się na rynku, ale cała masa projektów i nawet gotowych produktów, które nie ujrzały światła dziennego. Zawsze marzyłem o tym, by o wzornictwie Apple napisać więcej, by pokazać, jak powstawał unikatowy dział wzornictwa przemysłowego jaki powstał w Apple i dzięki któremu Apple przetrwało na rynku czterdzieści lat.

Bunkier

Siedziba Apple w Cupertino to olbrzymi kompleks, pełen rozmaitych tajemnic. W samym Apple pracuje cała masa ludzi i każdy z nich ma swoje określone zadania i uprawnienia. Bez wątpienia, Apple stara się strzec swoich tajemnic związanych z nowymi produktami. Oczywiście na rynku zawsze pojawiają się rozmaite przecieki i spekulacje, jednakże sytuacje gdy jakaś projekt, prototyp czy choćby szczegółowe dane przestały być tajemnicą za sprawą któregoś z pracowników Cupertino, były naprawdę incydentalne choć głośne. Co ciekawe, Apple równie mocno strzeże swoich tajemnic związanych z historią swoich produktów. Kiedyś miałem możliwość rozmawiania z osobą (pochodzenia polskiego) zatrudnioną właśnie w siedzibie głównej Apple w Cupertino. Rozmówca choć niezwykle sympatyczny i otwarty na dyskusje wokół produktów Apple, był niezwykle oporny w opowiadaniu o tym, co dzieje się za szklanymi drzwiami budynku, choć jak sam przyznał, niewiele osób w siedzibie Apple ma możliwość beztroskiego i nieograniczonego poruszania się po całym kompleksie. Każdy może poruszać się tylko w zakresie niezbędnym do prawidłowego realizowania własnych zadań. Szczególną legendą obrósł tak zwany „bunkier”, a więc wydzieloną część obiektu, która strzeżona jest najpilniej. Tam obecnie rządzi Jonathan Ive, oraz podległy mu zespół projektantów pracujących nad wyglądem nowych produktów Apple.

Jak wieść gminna niesie, w „bunkrze” znajduje się też pomieszczenie, w którym przechowywane są wszystkie zrealizowanie i niezrealizowane projekty Apple, makiety, prototypy, wersje testowe, oraz w pełni sprawne egzemplarze każdego, wyprodukowanego przez Apple urządzenia. Wieść gminna niesie, albowiem nikt z prawem wstępu do „bunkra” o tym nie rozmawia, a nikt kto chciałby o tym rozmawiać, tam nie był. O ile przyszłe produkty Apple okryte są bardzo szczelną (na poziomie Cupertino) zasłoną tajemnicy, o tyle informacje o produktach starszych, pochodzących nawet sprzed kilkunastu czy kilkudziesięciu lat pojawiają się tu i ówdzie, głównie za sprawą byłych pracowników Apple, którzy zawsze za zgodą firmy mogą wspomnieć to i owo. Apple uchyliło rąbka swoich tajemnic sprzed lat, przekazując część swojej dokumentacji Uniwersytetowi w Berkeley, dzięki czemu najprawdopodobniej w niedługim czasie powstanie jakieś opracowanie na ten temat. Rzecz może być o tyle ciekawa, że Apple bardzo często wraca, lub nawiązuje do swoich niezrealizowanych projektów z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, czego najlepszym przykładem jest iPad czy iPhone, w których bez trudu można znaleźć kilka pomysłów jakie zrodziły się w głowach inżynierów i projektantów na wiele lat przed tym, zanim Steve Jobs mógł nawiązać swoje pierwsze połączenie telefoniczne przy pomocy iPhone’a. Ale cała historia zaczyna się, dużo, dużo wcześniej.

Na początku była deska

Apple I był komputerem tworzonym przez pasjonatów i dla pasjonatów. Jego głównym i niepodważalnym konstruktorem był Steve Wozniak. W zasadzie nikt z pierwszego, garażowego zespołu Apple nie przejmował się ostatecznym wyglądem komputera, nikt poza Jobsem. To właśnie Steve Jobs kładł duży nacisk na to, by elementy na płycie głównej były równo rozłożone tworząc przyjemną dla oka kompozycję. Na początku Apple I sprzedawany był głównie jako działająca płyta główna komputera, do której użytkownik powinien dołączyć niezbędne podzespoły we własnym zakresie. Takie płyty trafiły właśnie do sieci sklepów „Byte Shop” prowadzonych przez Paula Terella i to właśnie Paul Terell uświadomił Jobsa, że komputer, nawet najprostszy powinien być „ubrany” w jakąś obudowę.

Młoda firma nie miała wówczas na tyle funduszy, by rozpocząć produkcje komputerów i obudów do nich. Cała produkcja Apple mieściła się wówczas w garażu i domu rodziny Jobsów. Toteż skorzystano z najprostszego wówczas rozwiązania, i rozpoczęto produkcje obudów z drewna. Wraz z podjęciem decyzji o rozpoczęciu sprzedaży komputerów w drewnianych obudowach, poszukiwano gotowych rozwiązań, instalując podzespoły komputera w kupowanych, drewnianych skrzynkach wykonanych z drewna sosnowego. Dopiero po pewnym czasie Jobs doszedł do wniosku, że drewniane obudowy dopasowane kształtem do komputera będą dużo bardziej atrakcyjne niż adaptowane na ten cel drewniane skrzynki. Tak więc po sprzedaży kilkunastu egzemplarzy Apple I w drewnianych skrzynkach, ekipa Apple rozpoczęła produkcję własnych, niemal jednolitych obudów do komputera, wykonanych z drewna. Czy więc obudowa pierwszego Apple była dziełem przypadkowym ? Nieprzemyślanym do końca docinaniem i zbijaniem desek ? Nic podobnego. Na potrzeby produkcji drewnianych obudów Apple I powstały specjalne plany z dokładnym rozrysowaniem sposoby połączeń, kątów nachylenia i tym podobnych detali.

Była to niezwykle praktyczna decyzja ze strony Jobsa. Jego ojciec, Paul Jobs świetnie radził sobie w pracach stolarskich, a sam Steve Jobs pomagając ojcu, oswoił się z pracą z drewnem choć nigdy nie stało się to jego pasją.

Może nie było to najpiękniejsze rozwiązanie i dziś można by powiedzieć żartobliwie, że projektant płakał jak ciął deski, jednakże w tym okresie tylko nieliczni producenci mogli pozwolić sobie na „ubranie” komputera w atrakcyjną dla kupca obudowę, a te i tak były projektowane głównie pod kątem rozwiązań technicznych, a przy okazji miały jakoś tam wyglądać. Nie inaczej było z obudową Apple I, która choć drewniana, została stworzona tylko po to, by mocować ukryte weń podzespoły i nie odstraszać ówczesnych klientów.

Poszukiwania i Plexi

Pierwszym komputerem Apple, którego ostateczny wygląd także był przedmiotem troski zespołu, było Apple II. W nowopowstałej firmie zdawano sobie doskonale sprawę z tego, że jeśli komputer ma być przedmiotem użytku codziennego, musi być przyjazny dla każdego jego posiadacza. Widoczne podzespoły elektroniczne, ubrane w nieciekawe i chałupniczo wykonane obudowy mogły tylko odstraszać, a nie zachęcać do kupna komputera. Stąd też przyjęto założenie, że obudowa zostanie wykonana z plastiku. Było to także swoiste ryzyko, gdyż w tym okresie większość producentów wykonywało obudowy do swoich komputerów z odpowiednio ukształtowanej blachy. Blaszane obudowy były nie tylko tańsze i łatwiejsze w produkcji, ale dużo lepiej zabezpieczały komputer przed zakłóceniami elektromagnetycznymi. Tylko nieliczni decydowali się na inwestycje w drogą technologię polegającą na tłoczeniu obudów w odpowiednich formach. Na to rozwiązanie zdecydowało się także Apple. Choć Mike Markkula, który stał się wówczas głównym inwestorem Apple sugerował tańsze rozwiązanie, ugiął się przed stanowczym wyborem Jobsa, by obudowy Apple II wykonane były z plastiku.

Wraz z rozpoczęciem prac nad Apple II, Steve Jobs rozpoczął poszukiwania osoby bądź firmy, która podejmie się zaprojektowania plastikowej obudowy dla nowego komputera. Sam Jobs odbył wiele spotkań z Noladem Vogtem – założycielem i prezesem firmy GVO - jednej z największych wówczas firm w Kalifornii, zajmujących się wzornictwem przemysłowym.

Po latach w czasie jednego z wywiadów Vogt żałował owej decyzji z 1976 roku, gdyż ja wyliczył, udziały oferowane mu przez Jobsa w zamian za projekt obudowy Apple ][ w kilka lat warte były grubo ponad 1 mln dolarów.

Drugą firmą której Jobs usiłował zlecić projekt obudowy Apple ][ była nieco mniejsza agencja – Inova. Także z jej prezesem – Johnym Andersonem – Jobs odbył kilka spotkań. Agencja Inowa także zajmowała się wzornictwem przemysłowym, jednak znana była z tego, że nieco chętniej podejmowała współpracę z młodymi firmami jakie wówczas powstawały w Dolinie Krzemowej. Rozmowy prowadziły w pomyślnym dla Apple kierunku do czasu, gdy Jobs oświadczył, że za projekt obudowy komputera, Apple zapłaci swoimi udziałami. Wówczas Johny Anderson podobno dostał napadu śmiechu, a gdy udało mu się wreszcie zaczerpnąć oddech, kazał czym prędzej wyrzucić obszarpanego młodzieńca ze swojego biura.

Ostatecznie Jobs zwrócił się do Rona Weyny, który wcześniej rozrysował płytę główną Apple I i zaprojektował pierwsze logo firmy Jobsa. Ron Weyny zaprojektował ogólne założenia obudowy, kładąc nacisk na niskie koszty jej wytworzenia, a nie na ostateczny jej wygląd. Stąd też obudowa jego projektu miała być wykonana z docinanego i klejonego plexi. Obudowa miała być sześcianem mieszczącym wewnątrz wszystkie podzespoły komputera łącznie z klawiaturą. Aby rozpocząć pracę na komputerze, należało uchylić klapę zamocowaną na zawiasach umieszczonych w górnej części obudowy. Dosyć ciekawym pomysłem była propozycja umieszczenia w klapie specjalnego włącznika, automatycznie uruchamiającego komputer po otwarciu klapy i wyłączającego go, gdy klapa została zamknięta. Pomysł klejenia obudowy z pleksi nie spodobał się Jobsowi i miał on też poważne wątpliwości co do funkcjonalności całego rozwiązania. Niezrażony krytyką Ron, zaproponował Jobsowi by ten skonsultował się z jego przyjacielem, Jerrym Manockiem, który posiadał pewne doświadczenie w tego typu projektach.

Pierwszy, nadworny projektant Apple

Pod koniec 1976 roku Jobs zadzwonił do Jerrego Manocka, proponując mu spotkanie w klubie Homebrew. Jerry Manock urodził się w Los Angeles. W 1966 roku zdobył tytuł inżyniera na Uniwersytecie Stanforda, a następnie ukończył z pozytywnym wynikiem bardzo prestiżowy kierunek Stanford Product Design Program. Kierunek związany z projektowaniem przemysłowym jaki prowadził Uniwersytet Stanforda był nie tylko prestiżowy, ale bardzo nowatorski. To właśnie na nim uczono projektowania urządzeń od wewnątrz. Zamiast tworzyć fantazyjne projekty urządzeń, część zajęć prowadzono w pobliskiej szkole artystycznej - Art Center College of Design w Pasadenie, gdzie studentów uczono tworzyć piękne przedmioty. Studenci Stanforda uczyli się projektować poszczególne detale urządzeń, większe elementy jak i całe, czasem nawet dosyć skomplikowane przedmioty. Uczyli się wykonywać ręcznie poszczególne elementy, składać je w jedną, zaplanowaną całość, a następnie rozbierać na detale.

Jerry Manock już podczas studiów nawiązał współpracę z firmą Hawlett-Packard dla której tworzył projekty rozmaitych elementów produktów jakie wówczas HP miało w swojej ofercie. To właśnie w HP Jerry Manock wypracował swój własny styl, projektując obudowy z szaro-beżowego plastiku, ścinając krawędzie projektowanych przez siebie produktów w charakterystyczne płaszczyzny o nachyleniu 45 stopni.

Końcem 1976 roku, Manock opuścił firmę HP i postanowił popracować na własny rachunek, realizując indywidualnie projekty, jakie zleciłyby mu firmy pojawiające się w Dolinie Krzemowej. Mając zaledwie 33 lata założył własne studio wzornictwa przemysłowego - Manock Comprehensive Design. Miesiąc później zadzwonił do niego Steve Jobs.

Jerry Manock nie miał zbyt wiele czasu na zebranie informacji o samym Jobsie i nic mu nie mówiącej firmie Apple. Zasięgnął informacji od Rona Weyny oraz od kilku osób z którymi Jobs spotkał się już wcześniej.

Sam Jerry Manock po wielu latach przyznał, że zupełnie nie miał doświadczenia w tego typu przedsięwzięciach, zresztą kto je miał, jak komputery domowe wówczas się dopiero rodziły. Nie wiedział jak wygląda sam proces projektowania obudowy do komputera. To właśnie ta niewiedza sprawiła, iż termin dziewięć tygodniu na ukończenie projektu zupełnie nie zrobił na nim wrażenia. Nieco później dowiedział się, iż wiele osób zajmujących się projektowaniem przemysłowym uznało, iż opracowanie modelu i wdrożenie do produkcji w dziewięć tygodni jest terminem nierealnym.

Pierwsze spotkanie z Jobsem Manock wspominał dosyć humorystycznie. Zbliżające się terminy ukończenia projektu Apple ][ sprawiały, że Jobs był bardzo nerwowy. Jerry Manock twierdził, że podczas owej pierwszej rozmowy z Jobsem miał wrażenie, jakby rozmawiał z trzema różnymi osobami. Jobs zasypywał go ogólnymi informacjami o projekcie, równocześnie zgłębiając najdrobniejsze detale komputera. Dodatkowo relacjonował, jakie plany wobec Apple ][ jeszcze się pojawią. Cały ten natłok informacji odbywał się w jednym czasie i słuchający Jobsa Manoock miał ogromne problemy ze zrozumieniem, o co Jobsowi tak naprawdę chodzi.

Do podjęcia prac nad Apple ][ Manocka nieświadomie przekonał Steve Wozniak. Jerremu Manockowi spodobał się spokojny i rzeczowy Woz, operujący oszczędnymi choć bardzo precyzyjnymi informacjami przekazywanymi z inżynierską dokładnością. Jerry Mannock miał wrażenie, jakby rozmawiał z inżynierami z jakimi się stykał na Uniwersytecie Stanforda.

W styczniu 1977 roku Jerry Manock rozpoczął prace nad projektem obudowy dla Apple ][. Projekt ten miał nie tylko uwzględniać wszelkie pomysły i fanaberie Jobsa, ale sprawiać wrażenie, że jest to produkt produkowany masowo. Jednocześnie z racji ograniczonych środków, Mannock musiał pilnować, aby koszt produkcji i materiałów nie przerósł niezwykle skromnego budżetu przeznaczonego na ten cel.

Mannock zdecydował się na tanią, choć nie najlepszą metodę produkcji obudów dla komputerów jakie miały być zaprezentowane podczas targów West Coast Computer Faire, które miały się odbyć już 17 kwietnia 1977 roku. Metoda ta polega na wtryskiwaniu poliuretanowej pianki do form wykonanych z żywicy epoksydowej, w której pianka twardniała i nabierała właściwego kształtu. Metoda ta wystarczająca do stworzenia kilku pokazowych egzemplarzy, zupełnie nie nadawała się do produkcji większej ilości komputerów. Obudowy wykonane tą metodą nie były trwałe i zawierały wiele „skaz” powstałych w wyniku bąbelków powietrza jakie pozostawały gdy pianka twardniała.

Do produkcji seryjnej komputera planował użyć nieco innej technologii polegającej na wtłaczaniu do metalowej formy pod ciśnieniem płynnego tworzywa ABS (Acrylonitrile butadiene styrene). Ponieważ zamówienie odpowiednich form metalowych wymagało około sześciu miesięcy i było dosyć drogim przedsięwzięciem (potrzeba było około 100 tys. dolarów), Jerry Mannock nawiązał współpracę z pobliską firmą, która zajmowała się produkcją drobnych elementów plastikowych. Czas potrzebny na wytworzenie metalowych form niewiele się skrócił, jednak argumentem była niższa cena. Technologia produkcji nieco odbiegała od tego co Mannock zaplanował, co w przyszłości odbiło się nieco na jakości obudów pierwszych 5 tys. egzemplarzy komputera. Później Apple zgodnie z propozycją Mannocka zamówiło odpowiednie formy i technologię.

Projektowanie obudowy Apple II bardzo różniło się od tego, jakie podejście prezentowali następcy Mannocka. Zgodnie z zaszczepionym mu nurtem projektowania urządzeń „na zewnątrz” Mannock oparł swój projekt w oparciu o kształt płyty głównej komputera oraz podzespołów jakie miała zawierać obudowa.

Do zadania Mannocka należało także rozrysowanie pyty głównej komputera, aby wszystkie elementy były równo rozmieszczone na co nalegał Jobs. Ostatecznie i tak nie był on zadowolony z wyglądu płyty głównej.

Proces projektowania samej obudowy bardzo odbiegał od tego, jak wygląda to obecnie. W latach siedemdziesiątych nie było jeszcze specjalistycznego oprogramowania, wspierającego tego typu zadania projektowe. Jerry Mannock każdy element musiał rozrysować w trzech rzutach na kartach.

Sama obudowa miała mieć ulubiony przez Mannocka kolor beżowo-szary i podobnie jak miało to miejsce podczas jego prac nad kalkulatorami HP, obudowa miała mieć ścięte pod kątem 45 stopni krawędzie i całkowicie ścięte rogi od strony użytkownika. Projekt Mannocka zakładał także miejsce na specjalną rączkę ułatwiającą przenoszenie komputera. Z rączki tej ostatecznie zrezygnowano ze względu na ograniczony budżet.

W lutym 1977 roku Mannock miał już gotowy, rozrysowany projekt obudowy i mógł przystąpić do tworzenia, a raczej rzeźbienia trójwymiarowego już modelu w skali 1:1 który miał posłużyć jako wzorzec. Model był gotowy pod koniec lutego i zbudowany był w oparciu o drewno i karton. Propozycja Mannocka spodobała się Jobsowi, jednakże odrzucił on ten projekt, gdyż koszt produkcji obudowy wyceniono na 300 dolarów za sztukę. Mimo sprzeciwu Jobsa, Mannock po cichu oddał projekt do firmy RIM Plastics w Cupertino i umówił się z właścicielem, że RIM wykona obudowy taniej, jednakże nie będzie ich wykańczał tylko odsyłał do Apple zaraz po wyciągnięciu z formy. Ostateczny szlif i wykończenie miało odbywać się już ręcznie w samym Apple. Takie rozwiązanie pozwoliło obniżyć koszt produkcji do poziomu akceptowalnego przez Jobsa.

Wraz z sukcesem Apple ] [, produkcja obudów stała się już bardziej profesjonalna, gdyż niewielka firma RIM Plastics nie mogła sprostać ogromnemu zapotrzebowaniu na obudowy Apple.

Gdy komputer Apple ] [ był u szczytu swojej popularności, Jerry Manock wracał z lunchu ze Steve Jobsemi i zapytał: - Steve, zapłaciłeś mi za projekt 1500 dolarów, model Apple ][ staje się coraz bardziej popularny. Myślę, że powinieneś zawrzeć ze mną umowę i od każdego sprzedanego egzemplarza powinienem dostawać 1 dolara. Sam przyznasz, że wobec sukcesu Apple ][ 1500 dolarów to nie tak dużo.

Jak wspomniał Manock, Jobs wówczas spojrzał na niego i zapytał.

Jerry Manock przyznał mu rację i uznał, że proszenie o tantiemy po sukcesie nie było najlepszym pomysłem.

Jerry Manock zaś stał się pierwszym szefem jednoosobowego zespoły związanego z wzornictwem przemysłowym produktów Apple. Choć nie był to jego ostatni projekt na rzecz firmy z nadgryzionym jabłuszkiem, to właśnie ten projekt uchodzi za najbardziej symboliczny przez kolejne lata. Za skromną sumę 1500 dolarów Jerry Manock sprawił, że zaprojektowane przez niego obudowy Apple ][ stały się symbolicznym i rozpoznawalnym znakiem Apple do 1993 roku, choć wraz z pojawieniem się Macintosha to właśnie jego wizerunek zastąpił ikonę Apple ][, ale Jerry Manock i w projekcie Macintosha miał swój udział….