@lemniskataO pobieraniu opłat (nie tylko) przez ZAiKS

O pobieraniu opłat (nie tylko) przez ZAiKS

2 stycznia 2014, 11:04

Do napisania tego opisu natchnęła mnie świąteczna atmosfera w różnych sklepach. Jeżeli ktoś ich ostatnio nie odwiedził, informuję, że słychać w nich różne piosenki. Piosenki te mają jedną wspólną cechę (mają zachęcić do wydawania pieniędzy) kojarzą się ze świętami Bożego Narodzenia. Tak czy inaczej, jest to nieco przytłaczające. Głownie ze względu na wszechobecność oraz podobne motywy (dzwoneczki, śnieg, Mikołaje etc.).

W związku z tym pomyślałem, że warto się zastanowić czy podmioty, które korzystają z utworów w opisany wyżej sposób, mogą to robić oraz jakie wiążą się z tym konsekwencje.

Przykład

Rozważmy przykład:

Spółka Anny prowadzi działalność w lokalu, który jest dostępny dla nieoznaczonych imiennie odbiorców. Przebywają oni w tym lokalu czasem długo, a czasem krótko. Samo przebywanie w lokalu nie jest jednoznaczne z nabyciem towarów, jakie oferuje spółka Anny. W lokalu Anny są dostępne utwory chronione prawami autorskimi osób trzecich: obraz malarza Marka oraz można usłyszeć piosenki, których jedynym autorem i wykonawcą jest flecista Filip. Filip jest członkiem znanej i lubianej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

W pierwszym wariancie załóżmy dodatkowo, że Spółka Anny zawarła z Filipem i Markiem odpowiednie umowy licencyjne na mocy, których spółka Anny uzyskała zgodę na wykorzystywanie ich utworów w toku i w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą.

W drugim wariancie spółka Anny nabyła egzemplarze ich utworów w zwykłym sklepie. Nie kontaktowała się z twórcami, producentami, ani nikim innym.

W związku z powyższymi przykładami należy w pierwszej kolejności wyjaśnić parę kwestii. Dzięki temu na koniec będzie możliwe znalezienie odpowiedzi na pytanie zadane we wstępie.

Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi

Istota

Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (dalej OZZPA) są organizacjami społecznymi, które zostały powołane w celu ochrony praw autorów, twórców. Działają w ich interesie i na ich rzecz. Podstawą ich funkcjonowania jest art. 104 ust. 1 prawa autorskiego:

Organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, zwanymi dalej „organizacjami zbiorowego zarządzania”, w rozumieniu ustawy, są stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy.

Jednocześnie zgodnie z brzmieniem punktu 2 ustępu 2 podjęcie przez organizacje działalności jako OZZPA (w rozumieniu ustawy) wymaga odpowiedniego zezwolenia ministra kultury. Nie każda organizacja zrzeszająca twórców może wykonywać szczególne uprawnienia, jakie daje prawo autorskie. Jednocześnie organizacje te reprezentują jedynie określone kategorie twórców z zakresie konkretnych pól eksploatacji.

podjęcie przez organizacje działalności określonej w ustawie wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,

Należy zauważyć, że istnieje w Polsce kilkanaście organizacji, które są określane jako OZZPA, które różnią się tym jakich twórców oraz w zależności od pól eksploatacji, jakich dotyczą. Lista organizacji jest publikowana w Monitorze Polskim, można ją znaleźć pod adresem (lista wraz ze wskazaniem pól eksploatacji dostępna jest w załączniku do aktu).

Elektroniczna wersja promulgatora http://monitorpolski.gov.pl/MP/2009/s/21/270/1

Stowarzyszenie Polski Rynek Oprogramowania PRO.
Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych (SAWP)
Związek Polskich Artystów Plastyków (ZPAP)
Związek Artystów Scen Polskich (ZASP)
Stowarzyszenie Autorów ZAiKS
Stowarzyszenie Twórców Ludowych
Związek Producentów Audio-Video (ZPAV)
Stowarzyszenie Filmowców Polskich (SFP)
Związek Polskich Artystów Fotografików (ZPAF)
Związek Artystów Wykonawców STOART
Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych „KOPIPOL”
Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP)
Stowarzyszenie Aktorów Filmowych i Telewizyjnych (SAFT)
Stowarzyszenie Autorów i Wydawców „Polska Książka”.
Stowarzyszenie Wydawców REPROPOL

Rola

Główną celem istnienia wskazanych organizacji powinno być dbanie o interesy twórców. Twórcy bowiem sami nie potrafią lub nie chcą radzić sobie z niektórymi sprawami. Z założenia artyści widać nie umieją twardo stąpać po ziemi i potrzebują kogoś, kto będzie mógł uzyskiwać należne i słuszne wynagrodzenia za ich pracę. Co więcej, organizacje te mają pomagać w zarządzie prawami autorskimi, tzn. ułatwiać sprzedaż tychże praw, pośredniczyć. Słowem robić wszystko, żeby ich członkom żyło się lepiej.

Wspomniane organizacje wpływają również na działania Komisji Prawa autorskiego przy Ministrze kultury. Sposób jej funkcjonowania oraz zadania uregulowane są w Rozdziale 12(1) ustawy prawo autorskie.

Jednym z zadań komisji jest ustalanie tzw. tabel wynagrodzeń. Tabele wynagrodzeń określają ile warte, jest wykorzystanie utworów określonych typów. Stanowią swoiste urzędowe cenniki za wykorzystanie utworów. Oczywiście cennik ten jest aktem jednostronnym i pozostaje w oderwaniu od rynkowej wartości (ceny, jaką jest gotów uiścić odbiorca) utworu. To właśnie organizacje te proponują wspominane tabele wynagrodzeń.

Procedura opisana jest w oddziale 2 rozdziału 12(1) ustawy o prawie autorskim tj. art. 110(11) i następne

Kolejnym uprawnieniem, jakie posiadają OZZPA, jest możliwość reprezentowania twórcy nieznanego. Reprezentowanie to polega de facto na pobieraniu we własnym imieniu na rzecz nieznanego artysty wynagrodzenia. Organizacja, która zostanie wybrana, może pobrać opłaty za korzystanie za utwory nieznanego autora. Oczywiście organizacja taka powinna poszukiwać takiego autora i przekazać mu wynagrodzenie.

Kolejnym uprawnieniem, jakie przysługuje OZZPA, jest przedstawianie kandydatów na arbitrów (członków) Komisji Prawa Autorskiego.

por. Art. 110(2) ust.3 pkt 1 ustawy o prawie autorskim

Uprawnienie to jest o tyle istotne, że członkowie tejże komisji ustalają wspomniane wcześniej tabele nagrodzeń. Istota tych tabel, a także ich znaczenie jest całkiem spore, o czym będzie mowa niżej.

Wynagrodzenie związane z publicznym odtwarzaniem

Artyści powinni otrzymywać wynagrodzenie za swoją twórczość. Jednakże zgodnie z ustawą takie wynagrodzenie powinno być uzyskiwane za wykorzystywanie utworu na różne sposoby(różne pola eksploatacji). Oznacza, że każde pole eksploatacji wymaga odrębnej zgody oraz wynagrodzenia. Jako szczególne uregulowanie należy wskazać art. 70 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych.

1. Domniemywa się, że producent utworu audiowizualnego nabywa na mocy umowy o stworzenie utworu albo umowy o wykorzystanie już istniejącego utworu wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji tych utworów w ramach utworu audiowizualnego jako całości. 2(1). Współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do: 1) wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach; 2) stosownego wynagrodzenia z tytułu najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych i ich publicznego odtwarzania; 3) stosownego wynagrodzenia z tytułu nadawania utworu w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów; 4) stosownego wynagrodzenia z tytułu reprodukowania utworu audiowizualnego na egzemplarzu przeznaczonym do własnego użytku osobistego. 3. Korzystający z utworu audiowizualnego wypłaca wynagrodzenie, o którym mowa w ust. 21, za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. 4. Stosowne wynagrodzenie za korzystanie z polskiego utworu audiowizualnego za granicą lub zagranicznego utworu audiowizualnego w Rzeczypospolitej Polskiej może być ustalone ryczałtowo.

Ustęp 21 wspomnianego artykułu wprowadza listę uprawnień, do jakich dodatkowo mają prawo Współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy do wynagrodzenia na konkretnych i wskazanych polach eksploatacji. Jednocześnie ustęp 4 przypomina niejako, że takie uprawnienia przysługują również artystom zagranicznym, których utwory są wykorzystywane na terenie Polski. Jednakże takie uprawnienia są wyraźnie wskazane jako dodatkowe. Czy zatem za tytułu publicznego odtwarzania twórca nie uzyskuje żadnych dochodów? Aby rozwiązać tę kwestię, należy przywołać treść art. 50

Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności: 1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, 2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, 3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

oraz dodatkowo art. 32 ustęp 1. wspomnianej ustawy:

Właściciel egzemplarza utworu plastycznego może go wystawiać publicznie, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych.

Wstawianie publicznie jako odmienne pole eksploatacji wymaga oddzielnego wynagrodzenia. Podobnie należy rozumieć publiczne odtwarzanie utworów słowno-muzycznych. Jednakże wydaje się, że nie każde publiczne odtwarzanie może wymagać odpowiedniego wynagrodzenia. Przesadą i byłoby żądać od odtwarzającego wynagrodzenia, za odtwarzanie publiczne, które publiczne jest tylko przez przypadek. Niemniej jednak dla naszego przykładu możemy uznać, że co do zasady publiczne korzystanie z utworów jest odrębnym polem eksploatacji, za które przynależy się odrębne wynagrodzenie. Wykorzystywanie utworów łączy się z osiąganiem korzyści materialnych. Przywołam niżej odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Kultury - z upoważnienia ministra - na zapytanie posłów nr 2554 w sprawie egzekwowania praw autorskich. Oczywiście nie jest to wiążąca wykładnia, ale wskazuje stosowany schemat.

Zakłada się, że odtwarzanie muzyki z przeznaczeniem dla klientów w sklepach, restauracjach, barach, zakładach usługowych zwykle łączy się z osiąganiem korzyści majątkowych, gdyż tam wiąże się ono z komercyjną działalnością danego podmiotu. Odtwarzanie muzyki w takim miejscu ma na celu uprzyjemnienie klientom pobytu i może wpływać na decyzje konsumenckie. Podkreśla się przy tym w doktrynie prawa autorskiego, że korzyść w rozumieniu tego przepisu nie musi być natychmiastowa i bezpośrednia, wystarczy choćby korzyść pośrednia. Zdaniem przedstawicieli doktryny prawa autorskiego badania marketingowe prowadzone w różnych krajach wskazują na istnienie ścisłego związku np. pomiędzy ilością dokonywanych zakupów czy zamówień a miłą, odprężającą atmosferą panującą w sklepie czy restauracji dzięki muzyce.

Na koniec tej części chciałbym również dołożyć łyżkę dziegciu w postaci fragmentu wyroku dotyczącego sklepu sprzedającego płyty muzyczne, w którym również chodziło o tantiemy z tytułu publicznego odtwarzania. Żeby nie być gołosłownym, zaznaczam, że pogląd ten doczekał się dwóch głosów krytycznych w postaci glos M. Błeszyńskiego oraz M. Butkiewicza.

Nie sposób przyjmować, że w sytuacji kiedy słuchanie muzyki jest celem ubocznym, wynikającym z zamiaru nabycia płyty lub kasety zawierającej poszukiwane przez klienta sklepu muzycznego nagranie bądź też sprawdzenie, czy płyta lub kaseta nie jest wadliwa pod względem technicznym, mamy do czynienia z odtwarzaniem ich publicznie, w rozumieniu przepisów omawianej ustawy. [...]Nie można podzielić stanowiska strony powodowej zaprezentowanego w czasie rozprawy apelacyjnej, że odtwarzanie utworów muzycznych przez sprzedawcę, nawet bez obecności klientów, spełnia przesłankę odtwarzania "publicznie", gdyż sklep jest miejscem ogólnie dostępnym.[...] Wnioskowanie oparte na założeniu - jak to czyni strona powodowa - że odtwarzanie chronionych utworów wpływa na zwiększenie obrotów, nie jest wystarczające[...]. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 kwietnia 2000 r. (I ACa 239/00)

W kolejnej części dotknę problemu dotyczącego samodzielnego zarządzania utworami przez artystów i (postaram się) rozwiązać przykład.